Türk Kültüründe Dayı ve Yeğenler Üzerindeki Rolü

Türk Kültüründe Dayı

Özet

Toplumlarda gündelik ve sosyal hayatı, aile ve akrabalık ilişkileri belirler. Sosyologlar bu ilişkileri anaerkil, ataerkil, çift soy veya iki yandan akrabalık kavramlarıyla karşılamaktadır. Türklerin çoğunluğunda ataerkil akrabalık mevcuttur. Fakat özellikle Sibirya’daki Türk boylarında –Göktanrı inanışını da dikkate aldığımızda- anaerkil akrabalığın da varlığını görmek mümkündür. Ak Ene’nin dünyanın yaratılmasında Göktanrı’ya ilham vermesi, Umay’ın gerek Sibirya ve gerekse de diğer bölgelerdeki Türk boyları arasındaki yaygınlığı, Ah-Huucın, Altın-Arığ, Huban-Arığ gibi başkahramanı kadın olan destanlar, dayı kızıyla evlenme isteği, Sibirya’daki Türk boylarındaki anaerkil akrabalığın göstergesidir. Aile ve akrabalığa çok önem veren Türklerde kan veya evlilik yoluyla ortaya çıkmış birçok akrabalık/hısımlık terimi vardır. Bu sebeple Türk dillerindeki akrabalık adları büyük bir zenginlik ve çeşitlilik göstermektedir. Toplumu ilgilendiren her konuda olduğu gibi akrabalık adları etrafında da zengin bir kültür malzemesi ortaya çıkmıştır. Bu ürünler binlerce yıldır varlığını devam ettirmiş, bazen değişmiş veya dönüşmüştür. Akrabalık adlarımızdan biri annenin erkek kardeşini veya anne tarafındaki erkek akrabaları karşılayan “dayı”dır.  Ayrıca kelime alt ve yan anlamlarının dışında mecazî kullanımlara da sahiptir. Bu makalede kısaca eski Türkçeden bu güne izleri takip edilen dayı kavramı etrafında kullanılan kelimeler, geçmişten bugüne anaerkil aile yapısının ve dayının yeğenleri üzerindeki yeri ve rolü, dayı etrafında teşekkül eden kültürel unsurların Türklerin mitolojik dönemleriyle ve anaerkil yapılarıyla ilişkisi ele alınmıştır.