11. Yüzyılda bir Antropolog: Bîrûnî ve Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind
DOI:
https://doi.org/10.61620/tfa.42Anahtar Kelimeler:
teori, antropoloji, etnografi, akademi, etik , HindistanÖzet
973 yılında Harezm'de doğan, tam ismiyle Ebû Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Bîrûnî, aslen matematikçi kimliği ile ünlenmiş olmasına karşın, tıp, astronomi, fizik, felsefe, doğa bilim üzerine de önemli çalışmalar yapmış bir bilim insanıdır. Antropolojinin bir bilim dalı olarak ortaya atılmasından yüzyıllar önce, Gazneli Mahmud, Hindistan seferinden sonra Bîrûnî'yi Hindistan'a göndererek, kültürle ilgili bilgi toplamasını emretmiştir. Bunun üzerine yeni fethedilmiş bu topraklara ve farklı kültürüne saygılı yaklaşımı ile Bîrûnî antropolojinin akademiye girişinden ve etik kurallarla kaidelendirilmesinden çok önce yerel dil olan Sanskritçeyi, dini, aile ve toplum yaşamını, sayı sistemini, astrolojiyi, hukuğu derinlemesine araştırarak ve Yunan, Roma, Arap, Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman gibi diğer kültür ve inançlar ile karşılaştırarak eseri "Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind'i" Arapça olarak 1017-1030 yılları arasında kaleme almıştır. Bu makalede Tahkîku'l Mâ Li’l-Hind eseri, antropolojik araştırma çıktısı olarak, Bîrûnî ise bir antropolog olarak ele alınmaktadır: Modern antropoloji kuramları ve etiğiyle karşılaştırmalı olarak Bîrûnî'nin, Hint kültürüne yaklaşımı ve kültürü değerlendirmede kullandığı metot, özellikle alandaki öncü isimlerden biri olan Bronislaw Malinowski’nin geliştirdiği teori ile karşılaştırılarak tartışılmaktadır.
Referanslar
KAYNAKLAR
Acet, M. (2018). Hermeneutik (Yorumbilgisi): Kısa bir tarihçe. Medium. https://medium.com/türkiye/hermeneuti̇k-yorumbi̇lgi̇si̇-kisa-bi̇r-tari̇hçe-82a27cce371a
Ahmed, A. S. (1984). Al-Beruni: The First Anthropologist. RAIN, 60, 9–10. https://doi.org/10.2307/3033407
Alıcı, M. (2003). Bir dinler tarihçisi olarak Bîrûnî ve Tahkîku Ma Li2l-Hind'de Tanrı Kavramına Yaklaşımı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8), 209-229.
Ataman, K. (2013). İslam düşüncesinde ‘öteki’ni anlama: Bîrûnî Örneği. Milel ve Nihal, 10(3), 201-223.
Aydın, K. & Hanağası, U. B. (2017). Sosyoloji ve siyasal araştırmalarda karşılaştırmalı yöntem. KOSBED 2017, 3: 57-86.
Barış, M. (2018). First translation activities in Islamic science history and their contribution to knowledge production. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22(1), 705-730.
Barnard, A. J., & Doğan, M. (2013). Sosyal antropoloji ve insanın kökeni. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Bernard, H. R. (2006). Research methods in anthropology. AltaMira.
Bilim ve Ütopya, Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi, Dosya: Tüm zamanların en büyük bilginlerinden Biruni. (2000). 75(Eylül). Ütopya.
Buriev J.A. (2020). Historical and philosophical analysis of Ahmad Zaki Walidi's work "Beruniy." Экономика и социум, 10(77), 44-47.
Duman, A. (2010). Bîrûnî: İlmî kişiliği tarih anlayışı ve yöntemi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 10(2), 19-38.
El-Bîrûnî. (2016). Tahki̇ku ma Li̇'l-Hi̇nd (K. Burslan, Çev., A. İ. Yitik, Ed.). Türk Tarih Kurumu.
Eriksen, T. H. (2018). Küçük yerler büyük meseleler: sosyal ve kültürel antropoloji. (A. E. Koca, Çev.). Birleşik Dağıtım.
Erol, M. & Terzioğlu, A. (2018). Kültür denen şey: Antropolojik Yaklaşımlar (A. Bartu Candan & C. Özbay, Ed.). Metis.
Evans, A. D. (2006). Anthropology at war: Racial Studies of POWs during World War I. Worldly Provincialism: German Anthropology in the Age of Empire, 198-229.
Formichi, Chiara. (2020). Islam and Asia. Cambridge University Press.DOI: 10.1017/9781316226803
Georges, R. A., ve Jones, M. O. (1980). People studying People, The Human Element in Fieldwork. University of California Press.
Ghazni: A city of Empire Builders, Scholars and Monuments. (Aralık 2011). UNESCO. Kabul Unesco Office. https://catalog.acku.edu.af/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=37646
Ingold, T. (2018). Art, science and the meaning of research. Research in Arts and Education, 2018(3), 1-9.
Mahoney, J. (2004). Comparative Historical Methodology. Annual Review of Sociology, 30, 81-101. DOI: 10.1146/annurev.soc.30.012703.110507
Malinowski, B. (1990). Büyü, bilim ve din. S. Özkal (Çev.). Kabalcı.
Mathur, H. M. (1972). Anthropology and public administration. Indian Anthropologist, 2(2), 71-79..
Mead, M. (1939). Native languages as field-work tools. American Anthropologist, 41(2), 189-205.
Meyer, M. (2001). Between theory, method, and politics: positioning of the approaches to CDA. R. Wodak, & M. Meyer (Eds.), Methods of Critical Discourse Analysis. Sage, 14-31. doi.org/10.4135/9780857028020.n2
Mosse, D. (2006), Anti-social anthropology? Objectivity, objection, and the ethnography of public policy and professional communities*. Journal of the Royal Anthropological Institute, 12: 935-956. https://doi.org/10.1111/j.1467-9655.2006.00371.x
Okay, Y. (2013). Etnoloji/Etnografya’nın kaynağı olarak seyahatnameler. Türk Yurdu, 310.
OpenAI. (2024). ChatGPT [Large language model]. https://chatgpt.com/c/66e81685-6acc-800b-83ac-72e071ef4f0d
Pišev, M. (2019). Anthropological aspects of Ibn Khaldun’s Muqaddimah: A Critical Examination| Bérose. Un article du dossier documentaire: Ibn Khaldun (1332-1406).
Sachau, E. C. (1910). Alberuni's India: An account of the religion, philosophy, literature, geography, chronology, astronomy, customs, laws and astrology of India About A.D. 1030. Trübner's Oriental Series.
Schultz, E. A., & Lavenda, R. H. (1998). Anthropology. A perspective on the human condition, 2. Mayfield Publishing.
Sparavigna, A. C. (2013). The science of al-Biruni. The International Journal of Sciences. 2, 52-60. https://arxiv.org/pdf/1312.7288.pdf
Sparavigna, A. C. (2014). Al-Biruni and the mathematical geography. PHILICA.1-7. DOI 10.5281/zenodo.3362206
Starr, S.F. (2019). Kayıp aydınlanma: Arap fetihlerinden Timur'a Orta Asya'nın altın çağı. Y. S. İnanç (Çev.). Kronik Kitap.
Uyan-Semerci, P., Erdoğan, E., ve Sandal Önal, E. (2022). Bizliğin aynasından yansıyanlar: Türkiye gerçekliğinde kimlikler ve ötekileştirme. Bilgi Üniversitesi.
Van Dijk, T. A. (2001). Multidisciplinary CDA: A plea for diversity. Methods of critical discourse analysis, 1, 95-120.
Yates, F. A. (2020). Hafıza sanatı. Metis.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Burcu Asena Salman
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
