‘May He/She Rest in Lights’: Reflection on Wishes in Funerary Folklore
“Nur/ Işıklar İçinde Uyusun
DOI:
https://doi.org/10.61620/tfa.66Anahtar Kelimeler:
nur, ışık, kandil, mezar taşı, mezar folkloruÖzet
Türk-İslam kültüründe, ölen kişiye hayır dua iletmek yaygın bir gelenektir ve bu uygulama, ölüm, hafıza ve ahiret arasındaki daha geniş bir manevi çerçeveyi yansıtır. Bu bağlamda sıkça kullanılan ifadelerden biri “Işıklar içinde yatsın” sözüdür. Kur’an-ı Kerim’in Nur Suresi’ne dayanan bu düşünce, mezarlık kültüründe simgesel olarak kandil (yağ lambası) motifiyle temsil edilmektedir. Osmanlı döneminde Nur (ilahi ışık), mezar taşlarında kandil biçiminde somutlaştırılırken; Cumhuriyet döneminde bu sembolizm, giderek elektrik ışığının kullanımıyla yer değiştirmiş görünmektedir. Bu çalışma, söz konusu tarihsel gelişim doğrultusunda günümüz mezar aydınlatma uygulamalarını da ele almakta; güneş enerjili lambalar ve ışıklı mezar işaretleri gibi çağdaş örnekler üzerinden bir çözümleme sunmaktadır. Bu uygulamalar, teknolojik uyarlamaların ötesinde, ışığın ilahi varlık ve hatırlanma metaforu olarak süregelen etkisini ortaya koymaktadır. Daha geniş bir tarihsel ve mitolojik bağlamda değerlendirildiğinde, ışık kavramının önemi İslam öncesi Türk inanç sistemlerine kadar uzanmaktadır. Eski Türk kozmolojilerinde ışık, doğrudan Gök Tanrı (Tengri) ile ilişkilendirilmiş ve ilahilik, aşkınlık ve kozmik düzenin bir sembolü olarak görülmüştür. Bu çerçevede, aile büyükleri tarafından gerçekleştirilen mezar aydınlatma uygulamaları, hem değişmeceli hem de fiziksel anlamda ölen kişinin “ışık içinde yatması”nı sağlamak amacıyla yapılan sevgi ve bağlılık ifadeleri olarak değerlendirilebilir. Bu makalede, Ali Işık tarafından Konya’daki mezarlıklarda yapılan etnografik gözlemler ve görsel belgeler temel alınarak, bu geleneklerin kültürel anlamı incelenmektedir. Ayrıca çalışma, mezar kitabelerinde yer alan Nur kavramının çok katmanlı anlamsal ve sembolik boyutlarını araştırmaktadır. Nur, ilahi aydınlanma, Kur’an’ın nuruyla aydınlanma ve ilahi affın ışığıyla ilişkilendirilerek analiz edilmekte; bu çok yönlü anlamlar, Nur’un Türk-İslam anma kültüründeki karmaşık rolünü gözler önüne sermektedir. Ölen kişinin ışık içinde yatması ya da ışıklı bir ahirete yükselmesi gibi simgesel temsiller, metafizik inançların görsel ve ritüel yollarla nasıl ifade edildiğini de ortaya koymaktadır. Sonuç olarak makale, bu uygulamaların yas tutan aileler için taşıdığı kültürel ve duygusal önemi irdelemekte; günümüz Türkiye’sinde anma ritüelleri ve ahiret tasavvurları üzerindeki kalıcı etkilerine dikkat çekmektedir.
Referanslar
Arslan, S. (1963). Karanlık gecelerin nurlu sabahı. İstanbul: Nuri Osmaniye Matbaası.
Aslan Kalay, H. (2020). Kandil motifinin Anadolu-Türk mezar taşları ve dokumalar üzerindeki kullanımlarına yönelik karşılaştırmalı bir değerlendirme. In Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Jg. 7, Heft 25, 13-26.
Ay, M. (2014). Nur kavramından (24/35) nur metafiziğine: Pragmatik okumalar ve eleştirisi. In İslâmî Araştırmalar, 25(2), 97-107.
Ayaz, B. (2020). Dua/İnanç tekerlemelerinin geçmişten bugüne işlevleri üzerine bir değerlendirme. In Kültür Araştırmaları Dergisi, (7), 68-80. DOI: 10.46250/kulturder. 789917.
Beydili, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt Kitap.
Biçici, H. K. (2012). İznik müzesindeki kandil ve şamdan motifli mezar taşları. In Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, Summer, 637-661.
Çelik, Ö. (1998-1999). Kur’an-ı Kerim’de nur kavramı. In MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Heft 16-17, 123-171.
Çobanoğlu, Ö. (2004). Das stichwort‚ Gök cisimleri’. In Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü (2004). Bd. III, ed. by Sadık Kemal Tural / Hüseyin Ağca, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Dağlıoğlu, H. T. (1976). Mezar folkloru. In I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, c. 2. Halk Edebiyatı, Ankara, 31-37.
Güneş, A. (2004). Das Stichwort ‘Nur’. In Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü. Bd. IV, ed. by S. K. Tural / H. Ağca, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Işık, A. (2015). Âh mine’l-mevt. Konya ahiret kapıları kitabeleri. Konya: Çizgi.
İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: TTK.
İspir, M (2008). Şeyhi divanı’ndaki kasidelerin edebi türler ve tarzlar açısından incelenmesi I (Dini Türler). In Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2008, Bd. 0 Nr. 24, 103-126.
Kendi, İ. A. (1959). Konya Mezar Folkloru. Konya: Yenikitap Basımevi.
Kırca, C. (1988). Nûr suresi. In: Kur’ân-ı Kerȋm (İlimler, Kavramlar, İsimler, Hükümler, Mekânlar) Ansiklopedisi, Bd. II, ed. by Ali Bardakoğlu u.a., Istanbul: Tercüman.
Kubbealtı Lugatı. online: Das Stichwort ‘Nur’. Available online: http://www.lugatim.com/s/nur (accessed 01.12.2023)
Kur’an-ı Kerim Meâli (2011). Ed. by H. Altuntaş and M. Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
Ozan, M. (2015). Dünden bugüne Türk halk kültüründe ‘kara iyeler’. In Kültür Evreni 23. Ankara: Kültür Ajans, 41-51.
Örnek, S. V. (1971). Anadolu folklorunda ölüm. Ankara: AÜ DTCF.
Özçelik, H, & Kilinç, S. (2019). Ahlat mezar taşlarında yer alan kandil motifinin İslamiyetteki ışık ve nur kavramları üzerinden değerlendirilmesi. In Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Jg. 7, Heft 97, 354-363.
Öztürk, A. O. [2020]. Türkçe uyku dualarının telkin ettiği toplumsal değerler. In 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, 2018. Ankara: Dumat Ofset, 281-300.
Toprak, S. (1986). Ölümden sonraki hayat. Kabir hayatı. Konya: Nur.
Türkçe Sözlük (1988). Ed. by H. Eren u.a. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Yeniterzi, E. (2006). Das stichwort “Şems”. In Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü. Bd. IV, ed. by S. K. Tural / H. Ağca, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Internet Resources
Akar, İ. (2021). Mezar başında 18 yıldır yanan ışık söndü. In İhlas Haber Ajansı, 07 Şubat 2021 (Available online: https://www.iha.com.tr/haber-mezar-basinda-18-yildir-yanan-isik-sondu-891429) (accessed 01.12.2023)
Antalya’da eşinin mezarını türbeye çevirip kaçak elektrik bağlattı. In www.ensonhaber.com. Available online: https://www.ensonhaber.com/ yasam/antalyada-esinin-mezarini-turbeye-cevirip-kacak-elektrik-baglatti (accessed: 03.12.2023)
Eşine Türbe yaptırdı. Ed. by dailymotion (Available online: https://www.dailymotion. com/ video/x8gu6pc). (Accessed 03.12.2023)
‘Kızım karanlıktan korkar’ diye 12 yıldır mezarında ışık yakıyor... In Radikal Gazetesi. Radikal.com.tr 06/01/2015 (Available online: http://www.radikal.com.tr/) Türkiye >(/turkiye/) ‘Kızım karanlıktan korkar’ diye 12 yıldır mezarında ışık yakıyor...) (accessed 01.12.2023)
Mezar başında 18 yıldır yanan ışık, anne taşınınca söndü. In Haber Türk, 07.02.2021 (Available online: https://www.haberturk.com/son-dakika-mezar-basindaki-isik-18-yil-sonra-sondu-2964729) (accessed 01.12.2023)
Yıldırım, T. (2023). Eşine ‘türbe’ gibi mezar yapıp, aydınlatma direğinden çektiği elektrikle aydınlattı. In Demirören Haber Ajansı. 02 Ocak 2023 (Available online: https://www.dha.com.tr/foto-galeri/esine-turbe-gibi-mezar-yapip-aydinlatma-direginden-cektigi-elektrikle-aydinlatti-2184902/1) (accessed 03.12.2023)
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Ali Osman Öztürk, Meral Ozan
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
