Mitten Halk Hikâyesine Kutsallık Algısı
Kutsallık Algısı
DOI:
https://doi.org/10.61620/tfa.91Özet
Kutsallık geçmişten günümüze her dönemde insan hayatına yön veren en önemli olgulardan biridir. İnsani değerler kutsalla ilişkisine göre belirlenmiş, toplumsal yasalar kutsalla uyumlarına göre varlığını sürdürmüştür. İnsan ve toplumu derinden etkileyen/yönlendiren kutsallık olgusu edebî ürünlerde de yansımasını bulmuştur. İlk dinî ve edebî ürünler olan mitlerden modern hikâyelere kadar her anlatı az veya çok kutsalla ilişkisini sürdürmüştür. Bu çalışmada ilkel toplulukların kutsal öyküleri mitlerde, kahramanlık hikâyeleri destanlarda ve çoğunlukla aşk etrafında şekillenen halk hikâyelerinde kutsallık olgusu ele alınmıştır. Kutsallık olgusu daha çok öykülerdeki kahramanların kutsalla kurdukları ilişki ile halk tarafından bu öykülerin algılanma biçimi üzerinden değerlendirilmiştir. Ancak öykülerdeki olay örgüleri, zaman ve mekân olguları da kutsal-öykü arasındaki bağın anlaşılması için önemli göstergeler olarak kullanılmıştır. Kronolojik olarak birbirini takip eden bu üç halk anlatı türünün her biri ile ilgili çok sayıda metin bulunmaktadır. Çalışmanın sınırlılıkları belli örnekler üzerinden değerlendirme yapmayı gerektirmektedir. Bundan dolayı değerlendirmede her türün tipik özelliklerini yansıtan birer örnek metin seçilmiştir. Buna göre Altay yaratılış miti (Verbitskiy varyantı), Oğuz Kağan Destanı (Uygurca varyant) ve Kerem ile Aslı hikâyesi kutsalla ilişkileri yönünden değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda incelenen üç halk anlatı türünün de tanrısal/ilahi güçlerle farklı biçimlerde ilişki kurduğu görülmüştür. Her anlatının/öykünün bir öncekiyle kıyaslandığında -olay örgüsü, kişiler, zaman ve mekân bakımından- kutsalla bağları biraz daha zayıflamaktadır. İlk anlatılarda tanrılarla/kutsalla doğrudan sağlanan ilişkiler, sonrasında aracılar tarafından sağlanmıştır. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, sanayileşme, kentleşme olguları toplumsal ve kültürel yaşamla birlikte yeni bilgi kuramları meydana getirmiş; bu durum kutsallık algısına yeni ve farklı bir boyut kazandırmıştır.
Referanslar
Alptekin, A. B. (2005). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Ankara: Akçağ.
Arslan, M. (2010). Seküler Toplumlarda kutsal arayışları: Geç modern dönemde büyü-din ilişkisinin sosyolojik analizi. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1, 195-210.
Bang, W.; R. Rahmeti. (1988). Oğuz Kağan destanı. (yay. haz. M. Ergin). İstanbul: Hülbe.
Bascom, W. R. (2006). Folklorun biçimleri: Nesir anlatılar. (çev. R. N. Aktaş vd.). Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 1. (yay. haz. M. Ö. Oğuz vd.). Ankara: Geleneksel, 13-132.
Bayat, F. (2006). Oğuz destan dünyası -Oğuznamelerin tarihî, mitolojik kökenleri ve teşekkülü-. İstanbul: Ötüken.
Boratav, P. N. (2002). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. (yay. haz. M. S. Koz). İstanbul: Tarih Vakfı.
Cengil, M; D. B. Tekin. (2016). Kutsal zaman, algılanış biçimi ve ibadet hayatına etkisi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/29, 33-63.
Çetin, İ. (2020). Türk halk hikâyeciliği -Türkiye sahası-. (ed. A. Y. Çetin). Ankara: Nobel Akademik.
Çevik, M. (2007). Kutsal’ın anlam alanı. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13, 130-142.
Çobanoğlu, Ö. (2007). Türk dünyası epik destan geleneği. Ankara: Akçağ.
Dursun, A. (2018). Mit, destan ve halk hikâyelerinde birinci dereceden kahramanların statüleri üzerine bir inceleme. Söylem, 3/1, 19-38.
Elçin, Ş. (1997). Halk edebiyatı araştırmaları I. Ankara: Akçağ.
Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri. (çev. S. Rifat). İstanbul: Om.
Eliade, M. (2005). Dinler tarihi (inançlar ve ibadetlerin morfolojisi). (çev. M. Ünal). Konya: Serhat
Eliade, M. (2006). Şamanizm. (çev. İ. Birkan). Ankara: İmge.
Gündüz, Ş. (2009). Kutsal hakkında konuşmak: Dinsel söylemde mitos. Milel ve Nihal, 6/1, 9-26.
Honko, L. (2010). Miti tanımlama problemi. (çev. N. Temür). Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2. (yay. haz. M. Ö. Oğuz-S. Gürçayır). Ankara: Geleneksel, 145-153.
Kara Düzgün, Ü. (2014). Türk destan kahramanı ve Başkurt destanlarının tipolojisi. Konya: Kömen .
Kara Düzgün, Ü. (2018). Türk destanlarında kahraman ve iktidar olgusu. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 279-288.
Kaşgarlı Mahmud. (2020). Divanu Lugati’t-Türk. (haz. A. B. Ercilasun-Z. Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kerem ile Aslı. (2006). (yay. haz. ve çev. İ. Öztürk). İstanbul: Türkiye İş Bankasıı.
Kirk, G. S. (2010). Mitleri tanımlamak üzerine. (çev. K. Türkan). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (yay. haz. M. Ö. Oğuz-S. Gürçayır). Ankara: Geleneksel, 154-160.
Ögel, B. (1998). Türk mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Pettazzoni, R. (2006). Mitin gerçekliği. (çev. M. M. Taşlıova). Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 1. (yay. haz. M. Ö. Oğuz vd.). Ankara: Geleneksel, 179-186.
Reichl, K. (2014). Türk boylarının destanları. (çev. M. Ekici). Ankara: Türk Dil Kurumu.
Subaşı, N. (2000). Kutsal tarih’in dinî sosyolojisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 63-83.
Tatar, B. (2017). Kutsal mekân: Fenomenolojik bir analiz. Milel ve Nihal, 14/2, 8-22.
URL-1: https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 16.10.2024).
Yeşil, Y. (2020). Epik anlatılarda dönüştürücü gücün değişmesi: Kahramanlar ve normlar. Millî Folklor, 128, 41-47.
Yıldırım, D. (1998). Türk kahramanlık destanları. Türk Bitiği. Akçağ: Ankara, 149-57.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Mehmet Emin Bars
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
