Âşık İhsan Ozanoğlu’nun Derlediği Masalların Motifleri Üzerine Bir İnceleme
Masalların Motifleri Üzerine Bir İnceleme
DOI:
https://doi.org/10.61620/tfa.77Anahtar Kelimeler:
masal, motif, Motif İndeks, İhsan Ozanoğlu, KastamonuÖzet
Masallar, ait oldukları toplumun maddi ve manevi kültürel değerlerini ve toplumsal bakış açısını yansıtan ortak halk anlatılarıdır. Anlatının temel yapı taşı olarak kabul edilen motiflerin birleşimiyle oluşan masallar, yüzyıllar boyunca farklı kültürlerde ve coğrafyalarda yayılarak varlığını sürdürmüştür. Masal motifleri, farklı toplumlarda benzer biçimlerde tekrar eden ve anlatının anlamını derinleştiren unsurlardır. Halkbilimciler, motifleri sistematik bir şekilde inceleyerek hem yapısını hem de işlevini çözümlemeye çalışmıştır. Stith Thompson’un halk anlatılarındaki motifleri belirli bir sistem çerçevesinde tasnif ederek hazırladığı Motif-Index of Folk-Literature adlı çalışması halk edebiyatı motif incelemelerine önemli bir yenilik getirmiştir. 23 ana başlık altında alfabetik sırayla düzenlenen İndeks, dünya çapındaki masal motiflerinin benzerliklerini ortaya koymayı amaçlamıştır. Ancak Thompson’un Motif İndeks’inde Türk masallarının motiflerine yeterince yer verilmediği tespit edilmiştir. Bu eksikliği gidermek amacıyla Erkan Karagöz Tatar-Başkurt Sihirli Masalları Üzerine Karşılaştırmalı Motif Çalışması (Aktarma-Motif Tespiti (Motif-İndex of Folk Literature’ye Göre)- Motif Dizini) adlı doktora tezinde, Türk masallarında tespit edilen yeni motiflerin Motif İndeks’e sistematik bir şekilde yerleştirilmesini sağlayacak bir yöntem geliştirmiştir. Bu makalede Âşık İhsan Ozanoğlu’nun Kastamonu ve çevresinde derleme yoluyla kayıt altına aldığı masalların motifleri Motif İndeks’e göre incelenerek İndeks’te yer almayan motifler için Karagöz’ün geliştirdiği atıf sistemi kullanılmıştır. Neticede Motif İndeks’te geçen 457 motif, geçmeyen 57 motif tespit edilmiştir. Türk masallarının Motif İndeks’te yer alan ortak motiflere sahip olması, masalların evrensel tarafını gösterirken yer almayan motifler ise masalların Türk kültürüne has taraflarını göstermektedir. Yereldeki masal derlemelerinde tespit edilen motifler aynı zamanda Türk Dünyası masalları ile ortaklık ve farklılıkları karşılaştırmada veri oluşturacaktır.
Referanslar
Bayraktarlar, T. (2020). Türkmen masallarında aile motifleri üzerine bir inceleme. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
Değer, E. (2020). İhsan Ozanoğlu ve halkbilim alanındaki eserleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
Dundes, A. (1999). Motif İndeks ve masal tip indeksi: bir değerlendirme. (Çev. Tolga Çetinkaya). Millî Folklor, S. 39, 130-135.
Günay, U. (2011). Elazığ masalları ve Propp metodu. Akçağ.
Kamer, S. T. (2008), Kastamonu Eğitim Fakültesi tarihi (1956-1992). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
Karagöz, E. (2016). Tatar-Başkurt sihirli masalları üzerine karşılaştırmalı motif çalışması (Aktarma-motif tespiti -motif-index of folk literature’ye göre) - motif dizini). [Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
Karagöz, E. (2021). İdil-Ural (Tatar ve Başkurt) sihirli masalları üzerine karşılaştırmalı motif çalışması. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Karagöz, E. (2019). “Motif-index of folk-literature” kullanımı ve karşılaşılan bazı sorunlara çözüm önerileri. Millî Folklor, 124, 75-90.
Küçükbasmacı, G. (2009), İhsan Ozanoğlu’nun masal derlemeciliği. İhsan Ozanoğlu Sempozyumu Bildirileri, Kastamonu Valiliği, 233-256.
Küçükbasmacı, G. (2011). Türk kültürüne hizmet eden mahallî bir değer İhsan Ozanoğlu. Dünya Evliya Çelebi Yılında II. Uluslararası Ahmet Yesevi’den günümüze insanlığa yön veren Türk Büyükleri Sempozyumu, (ss.189-198), Romanya. 6-8 Eylül 2011 Köstence/Romanya, Bildiriler. (Yayına hzl. S. Ünver). Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu, 189-198.
Küçükbasmacı, G. (2024). İcradan kitaba/ İhsan Ozanoğlu: Âşık sazı ve âşık edebiyatı. Berikan.
Luthi, M. (1971). Marchen. Stuttgart: Sammlung Metzler.
Ozanoğlu, İ. (1947). Kastamonu halkiyat ve harsiyatı: dil-edebiyat: Hikâyeler, masallar, fıkralar, konuşmalar, IV cilt. (Etüt) Demirbaş No. 129/1-2-3-4. Kastamonu 100. Yıl İl Halk Kütüphanesi.
Ozanoğlu, İ. (1965). Kastamonu müzesi rrşivi: Edebî vesikalar (No: 2451-2500), (Etüt) Demirbaş No: 29, Kastamonu Livapaşa Konağı Etnografya Müzesi.
Öztürkmen, A. (1998). Türkiye’de folklor ve milliyetçilik. İletişim.
Propp, V. (1987). Masalın biçimbilimi. (çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat), İstanbul: Bilim/Felsefe/Sanat.
Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk efsanelerinde taş kesilme motifi ve bu efsanelerin tip kataloğu. Kültür Bakanlığı.
Thompson, S. (1946). The folktale. The Dryden Press. New York. https://folkmasa.org/yashpeh/The_Folktale.pdf, Erişim tarihi: 22.01.2025.
Thompson, S. (1966). Motif-index of folk-literature: a classification of narrative elements in folktales, ballads, fables, mediaeval romances, exempla, fabliaux, jest-books and local legends 6 vols. Indiana University Press.
Stith Thompson’s Motif-Index of Folk-Literature. (2016). https://ia800301.us.archive.org/18/items/Thompson2016MotifIndex/Thompson_2016_Motif-Index.pdf Erişim tarihi: 17.01.2025.
Türkmen, İ. (2013). Kastamonu halkevi ve Türkiye’nin modernleşme sürecine katkıları (1932-1951). Berikan.
Uther, H.-J. (2011a). The types of the folktale, a classification and bibliografhy. Part I. based on the system of Antti Aarne and Stith Thompson. Suomalainen Tiedeakatemia Academia Scientiarum Fennica. Helsinki.
Uther, H.-J. (2011b). The types of the folktale, a classification and bibliografhy. Part II. based on the system of Antti Aarne and Stith Thompson. Suomalainen Tiedeakatemia Academia Scientiarum Fennica. Helsinki.
Uther, H.-J. (2011c). The types of the folktale, a classification and bibliografhy. Part III. based on the system of Antti Aarne and Stith Thompson. Suomalainen Tiedeakatemia Academia Scientiarum Fennica. Helsinki.
Yılmaz, M. S. (2009). İhsan Ozanoğlu’nun Türk inkılabına bakışı. İhsan Ozanoğlu Sempozyumu Bildirileri. Kastamonu Valiliği, 200-208.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Ezgi Berk, Prof. Dr. Gülten Küçükbasmacı
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
